Tien jaar Steenbreek: van loepjes en luchtfoto’s tot landelijke beweging

“Als stadsecoloog bij de gemeente Groningen was ik destijds bezig met het groenstructuurplan,” vertelt Wout. “De vergroening van de stad stond hoog op mijn agenda.” In die periode werd hij benaderd door de Rijksuniversiteit Groningen. Daar liep een onderzoek naar de verstening van particuliere tuinen. Een onderwerp dat destijds nog nauwelijks aandacht kreeg.

Luchtfoto’s vergelijken

Wout begeleidde de studente die het onderzoek uitvoerde en hielp haar de mate van verstening in kaart te brengen. Het onderzoek bracht een duidelijke trend aan het licht: veel tuinen waren al grotendeels versteend en dit aandeel nam alleen maar toe. “We gingen naar het Kadaster in Zwolle om luchtfoto’s uit 1980 en 1990 te vergelijken. Dat deden we met loepjes boven grote kaarten. Tegenwoordig doe je dat digitaal, maar toen was het echt handwerk,” herinnert Wout zich. 

Verstening nam toe

De uitkomst van dat onderzoek bleek een eyeopener. Niet alleen waren veel particuliere tuinen grotendeels versteend, de verharding nam bovendien steeds verder toe. “Ik dacht: hier moeten we iets mee,” vertelt Wout. “Want vergroening is essentieel voor een leefbare stad. Alleen, als gemeente mocht je je destijds niet bemoeien met particuliere tuinen. Tegenwoordig speelt dat wat meer, bijvoorbeeld bij de afvoer van regenwater, maar toen was dat echt onbespreekbaar.”

Van idee naar samenwerking

Wout besloot het onderwerp breder te trekken. Hij nodigde stadsecologen uit andere gemeenten uit – uit Leeuwarden, Den Haag, Eindhoven en Zwolle – om samen te kijken hoe het probleem van verstening kon worden aangepakt. “In Zwolle zat een progressieve ecologische wethouder, die heb ik er bewust bij betrokken. Zo kreeg het thema bestuurlijk gewicht,” vertelt hij. Al snel sloten ook de Universiteit van Wageningen en Hogeschool Van Hall Larenstein aan, waardoor er een stevige kennisbasis ontstond voor een landelijke aanpak.

Operatie Steenbreek

De naam ‘Steenbreek’ werd bedacht door Wageningen en verwijst naar de Saxifraga, een plant die letterlijk steen kan breken. “Het symboliseerde perfect de missie van de stichting: een groenere leefomgeving creëren door de verharding in particuliere tuinen tegen te gaan,” vult Roelke aan. Samen met ervaren bestuurders van Entente Florale Nederland, die al veel contacten met gemeenten hadden, werd in 2015 Operatie Steenbreek officieel opgericht. Vijf gemeenten trapten af: Groningen, Leeuwarden, Den Haag, Amersfoort en Eindhoven. Het netwerk was geboren en de beweging kon beginnen.

Groei en klimaat

In de beginjaren lag de focus vooral op bewustwording en het stimuleren van vergroening via de gemeenten. Maar al snel kwam er een nieuwe dimensie bij: het klimaatverhaal. “Toen het Klimaatakkoord van Parijs werd gesloten, zagen ook de waterschappen het belang in,” vertelt Wout. “Dat gaf ons extra ruimte om de samenwerking met gemeenten uit te breiden en het onderwerp breder te positioneren.”

200 gemeenten

Dankzij deze ontwikkeling groeide Steenbreek snel. Inmiddels werken ruim 200 gemeenten en andere partijen samen binnen het netwerk, dat zich inzet voor een groenere en klimaatbestendige leefomgeving in heel Nederland. “Wat ooit begon met een paar stadsecologen, een stagiaire en een stapel luchtfoto’s, is nu een landelijke beweging,” zegt Wout trots. “En het is nog altijd dezelfde missie, alleen op veel grotere schaal.”

Concrete acties

Steenbreek organiseert talloze acties die inwoners direct stimuleren om tuinen en straten te vergroenen. Voorbeelden zijn het NK Tegelwippen, het aanleggen van geveltuinen en boomspiegels, groene daken, insectenhotels en het plaatsen van regentonnen. Roelke: “Voor inwoners zijn er allerlei subsidies voor planten, bomen en bijvoorbeeld de afkoppeling van regenwater. Maar ook het vergroenen van bedrijventerreinen en wadi’s hoort tegenwoordig bij Steenbreek. Het is veel breder geworden dan het oorspronkelijke doel: stenen eruit, planten erin.”

Inspireren

Deze acties maken de missie van Steenbreek tastbaar voor inwoners en laten zien hoe kleine stappen grote impact hebben. Want het effect is duidelijk. “Elke vierkante meter steen die wordt vervangen door groen helpt: water zakt weer de bodem in, de temperatuur daalt, fijnstof wordt afgevangen en insecten, amfibieën, vogels en kleine dieren vinden weer een leefgebied. Daarnaast voelen mensen voelen zich prettiger en gezonder in het groen. Dus op de lange termijn is het ook beter voor de gezondheid”, legt Roelke uit. “Daarnaast geloof ik erg in inspiratieplekken, hoe klein ook. Het goede voorbeeld geven als gemeente werkt beter dan zeggen dat mensen hun tegels eruit moeten halen.”

Lokale helden

Medewerkers en vrijwilligers spelen een sleutelrol in het succes van Steenbreek. “Neem bijvoorbeeld Laurens Stiekema, onze technisch specialist groen. Wat díe allemaal bereikt heeft!” zegt ze. “In 16 jaar tijd heeft hij maar liefst 4.000 geveltuinen aangelegd. Sinds 2016 kwamen daar ook 500 boomtuintjes bij, en in totaal zo’n 500 andere groenprojecten, in samenwerking met bewoners. Dat is allemaal Laurens zijn werk. Daar mag hij ontzettend trots op zijn,” zegt ze enthousiast. “En ook Lianne van den Brand, projectleider groenparticipatie, heeft zoveel voor onze gemeente gedaan. Zulke mensen zijn cruciaal om projecten van de grond te krijgen. Groenparticipatie vraagt net even een andere aanpak dan andere participatietrajecten, en dat maakt hun werk zo waardevol.”

Tien jaar later

Ter gelegenheid van het tienjarig jubileum keert Steenbreek terug naar de stad waar het allemaal begon. Vandaag, op 9 oktober, vindt in Groningen de Nationale Groendag plaats, met aandacht voor het verleden én de toekomst. Ondanks de successen blijft de missie hetzelfde: Nederland groener, leefbaarder en klimaatbestendiger maken. “Tien jaar Steenbreek, dat is fantastisch! We zitten in 200 gemeenten. Maar”, zegt Wout, “de verstening loopt nog steeds op. Het is een mijlpaal om trots op te zijn en tegelijkertijd een herinnering dat er nog veel werk te doen is.”